kaligirang pangkasaysayan ng el filibusterismo
Kaligirang Pangkasaysayan ng El Filibusterismo
Ang “El Filibusterismo” ay ikalawang nobela ni Dr. José Rizal, na isinulat bilang karugtong o sequel ng “Noli Me Tangere.” Tulad ng unang nobela, ang “El Filibusterismo” ay inilaan ni Rizal upang ipakita ang iba’t ibang aspeto ng pamumuhay ng mga Pilipino noong panahon ng kolonyal na pamahalaan ng Espanya, kasama ang pang-aapi, korapsyon, at kalupitan ng mga opisyal ng pamahalaan. Ngunit mas mabigat at madilim ang tema ng “El Filibusterismo” kumpara sa “Noli Me Tangere,” sapagkat nakatuon ito sa ideya ng rebolusyon bilang tugon sa kawalang-katarungan.
Mga Kaligirang Pangkasaysayan ng “El Filibusterismo”
1. Panahon ng Kolonyalismo sa Pilipinas
Ang Pilipinas ay nasa ilalim ng pamumuno ng Espanya noong isinulat ni Rizal ang El Filibusterismo. Sa panahong ito, labis na nakaranas ang mga Pilipino ng paniniil, pang-aabuso, korapsyon, at diskriminasyon mula sa pamahalaang kolonyal at mga prayle. Ang nobela ay naging repleksyon ng kawalang-katarungan, masakit na realidad, at ang matagal na paghahanap ng mga Pilipino para sa kalayaan.
Mga Masasakit na Karanasan ng mga Pilipino:
- Korapsyon sa Pamahalaan: Ang mga opisyal ng Espanya ay nakatuon lamang sa kanilang personal na interes, nagpapataw ng napakataas na buwis, at nananamantala sa mga Pilipino.
- Praylokrasya: Ang malupit na kontrol ng mga paring Kastila sa relihiyon, edukasyon, at pamumuhay ng mga Pilipino. Karaniwang pang-aabuso sa kanilang kapangyarihan ang isa sa mga pangunahing isyu.
- Pagsasamantala: Ang mga magsasaka, tulad ni Kabesang Tales, ay ginipit sa pamamagitan ng labis na pang-aagaw ng lupa at ari-arian.
2. Ang Pagkakaugnay sa Noli Me Tangere
Ang “El Filibusterismo” ay isinulat bilang pagpapatuloy ng “Noli Me Tangere.” Habang ang Noli ay nakatuon sa mapayapang reporma at edukasyon, ang Fili ay naglalarawan naman ng paghahangad ng rebolusyon. Ang nobela ay nagsisilbing mas radikal na tugon sa mga problemang ipinakita sa una. Dito, si Simoun—dating si Crisostomo Ibarra—ay nagbabalik upang maghiganti at magsulong ng pagbabago sa pamamagitan ng dahas, taliwas sa kanyang dating paniniwala.
Pagkakaiba ng Tema:
- Noli Me Tangere: Tumutok sa pagpapahayag ng problema, pagsusuri sa lipunan, at paghahanap ng solusyon sa mapayapang paraan. Tema: "Walang masakit sa karunungan.”
- El Filibusterismo: Dito pinakita ni Rizal ang puwersahang rebolusyon. Tema: “Ang pagsira sa makasariling sistema upang makapagtatag ng bagong lipunan.”
3. Inspirasyon ni Rizal
Si Rizal ay binagabag ng kanyang mga personal na karanasan, pati na rin ang pagdurusa ng sambayanan. Nakita niya kung paano binigo ng pamahalaan ang mga Pilipino sa pagpapabuti ng kanilang kalagayan. Bunga nito, isinulat niya ang “El Filibusterismo” upang:
- Magbigay babala sa kolonyal na pamahalaan na hindi kakayanin ng taumbayan ang labis na pang-aabuso magpakailanman.
- Magmulat sa mga Pilipino sa realidad ng kanilang sitwasyon.
Mga Lokal na Pangyayari:
- Ang kaso ni Kabesang Tales, isang magsasaka na nawalan ng lupa dahil sa pang-aabuso ng sistema ng pangungumpiska, ay nailarawan sa nobela.
- Ang trahedya ng Pilipinas sa kamay ng mga dayuhang mananakop at mga prayle ay nagsilbing malalim na inspirasyon ni Rizal.
Mga Pandaigdigang Inspirasyon:
Nasaksihan ni Rizal ang mga pag-aalsa sa ibang bansa, tulad ng:
- Rebolusyong Pranses: Isang kilusan laban sa monarkiya noong ika-18 siglo.
- Rebolusyong Amerikano: Tagumpay ng mga kolonya laban sa Britanya, na nagbigay inspirasyon upang mamulat ang Pilipinas sa ideya ng kalayaan.
4. Panahon ng Pagsulat
Si Rizal ay nagsimulang magsulat ng “El Filibusterismo” noong 1890 habang naninirahan siya sa Calamba at Brussels, Belgium. Sa hirap ng kalagayan, natapos niya ang nobela noong 1891 sa Ghent, Belgium.
Mga Problema ni Rizal:
- Kakulangan sa Pondo: Malaki ang naging hadlang sa pagsusulat ni Rizal dahil sa kawalan ng pera upang ipalimbag ang kanyang nobela. Sa tulong ng kanyang kaibigan na si Valentin Ventura, naipatapos ang pag-print ng “El Filibusterismo.”
- Pagiging Exile: Kinailangan ni Rizal na tumakas mula sa Espanya patungo sa ibang bansa dahil sa mga tumitinding banta sa kanyang buhay.
- Pamilya: Nakaranas ng mga suliranin ang kanyang pamilya, kabilang ang pagkatanggal nila sa lupa sa Calamba.
5. Layunin ni Rizal
Nilalayon ni Rizal na mabuksan ang isipan ng mga Pilipino na:
- Pagmasdan ang kanilang sitwasyon sa ilalim ng kolonyalismo.
- Gisingin ang diwang makabayan upang makamit ang kalayaan.
- Magbigay ng babala na ang labis na pang-aabuso ng mga Kastila ay magdudulot ng rebolusyon.
6. Mga Tauhang Nasa Fili
Makikita sa El Filibusterismo ang muling pagbabalik ng mga tauhan sa “Noli” pati narin ang mga bagong karakter na sumasalamin sa socio-political landscape ng panahon:
- Simoun: Dating si Ibarra, ngunit ngayo’y isang tagapaghiganti.
- Kabesang Tales: Simbolo ng mga inaapi sa lipunan.
- Isagani at Basilio: Mga kabataang Pilipino na may sari-sariling ideya ng pagbabago.
7. Paglalathala ng Nobela
- Inilimbag ang “El Filibusterismo” noong 1891 sa Ghent, Belgium. Ang orihinal na plano ni Rizal ay palaganapin ito sa Pilipinas upang mamulat ang mga Pilipino sa realidad.
Pagbibigay-daan sa Himagsikan:
Ang El Filibusterismo, katulad ng Noli Me Tangere, ay naging mahalagang kontribusyon sa kilusang propaganda at sa Himagsikang Pilipino noong 1896.
Buod ng Kaligirang Pangkasaysayan
Ang “El Filibusterismo” ay isinulat ni Rizal bilang tugon sa kawalang-katarungan, paniniil, at pang-aabuso ng pamahalaan at ng simbahan. Layunin nitong pukawin ang damdaming makabayan ng mga Pilipino, ipakita sa Espanya ang epekto ng kolonyal na pamamahala, at himukin ang pagbabago, maging mapayapa o marahas. Hanggang ngayon, ito’y repleksyon ng kahalagahan ng pagkakaisa, pagtutol sa katiwalian, at pagtatanggol sa kalayaan.