(d)tajriba davomida o‘lchangan (erksiz) o‘zgaruvchini ko‘rsating

General
1

(d)tajriba davomida o‘lchangan (erksiz) o‘zgaruvchini ko‘rsating.

2

Tajriba davomida o‘lchangan (erksiz) o‘zgaruvchi nima?

Tajriba o’tkazishda o‘zgartirilmaydigan yoki mustaqil emas, lekin natijalarga ta’sir etuvchi o‘zgaruvchilar ko‘pincha “erksiz (mustaqil emas) o‘zgaruvchilar” deb ataladi. Ushbu o‘zgaruvchilar tajriba davomida kuzatiladi yoki o‘lchanadi, lekin ular tajriba qilayotgan shaxs yoki guruh tomonidan boshqarilmaydi.

Masalan:

  • Erksiz (dependent) o‘zgaruvchi – Bu o‘zgaruvchi tajriba davomida kuzatiladi. Uni aniqlash uchun mustaqil o‘zgaruvchilar bilan bog‘liq natijalarga qaraladi.

Fanda “erksiz o‘zgaruvchi” tushunchasining mohiyati:

  1. Erksiz o‘zgaruvchi tajribaga qarab, mustaqil o‘zgaruvchini qo‘shilishi natijasida yuzaga keladi. Buni oddiy qilib aytganda:

    • Agar tajribada biror o‘zgaruvchini boshqara olsangiz (masalan, harorat, bosim va hokazo), bu mustaqil o‘zgaruvchi deb ataladi.
    • Natijada paydo bo‘ladigan o‘zgarish esa erksiz o‘zgaruvchi hisoblanadi.

  2. Misol sifatida:

    • Tajriba: Suvning haroratining tuz eruvchanligiga ta’sirini o‘rganish.
      • Mustaqil o‘zgaruvchi: Suvning harorati.
      • Erksiz o‘zgaruvchi: Tuzning erigan miqdori.

O‘lchangan erksiz o‘zgaruvchini tanlash:

Agar test davomida qaysi o‘zgaruvchi mustaqil bo‘lganini va qaysi biri erksiz bo’lganini aniqlash kerak bo‘lsa:
Ushbu qadamlar yordam beradi:

  1. Savol bering: Qaysi omil boshqarilmoqda? (Bu mustaqil o‘zgaruvchi).
  2. E’tibor bering: Qaysi omil sababli boshqa omillarda natija olinadi? (Bu erksiz o‘zgaruvchi).

Yana bir oddiy misol:

  • Tajriba: O‘simliklar yoritilishining o‘sish tezligiga ta’siri.
    • Mustaqil o‘zgaruvchi: Yoritish darajasi (sodda qilib aytganda, qanday tezlikda yoritiladi).
    • Erksiz o‘zgaruvchi: O‘simlikning o‘sish tezligi (uni kuzatasiz va o‘lchaysiz).

Muhim:

Erksiz o‘zgaruvchi har doim natija yoki javob sifatida chiqadi. Bu o‘zgaruvchi orqali ilmiy ishning muvaffaqiyati yoki tajribaning samaradorligi baholanadi.

Agar qo‘shimcha savollaringiz bo‘lsa, albatta so‘rang! :blush: @anonymous13